1-آزادگی: آزادی در مقابل بردگی، اصطلاحی حقوقی و اجتماعی است اما آزادگی برتر از آزادی است و نوعی حریت انسانی و رهایی انسان از قید و بندهای ذلت آور و حقارت بار است.
امام حسین (ع) فرمود: مرگ با عزت بهتر از حیات ذلیلانه است. این نگرش به زندگی ویژه آزادگان است نهضت عاشورا جلوه بارزی از آزادگی در مورد امام حسین (ع) و خاندان و یاران شهید اوست و اگر آزادگی نبود امام تن به بیعت می داد و کشته نمی شد. صحنه کربلا نیز جلوه دیگری از این آزادگی بود که از میان دو امر شمشیر یا ذلت، مرگ با افتخار را پذیرفت و به استقبال
شمشیرهای دشمن رفت.
2-ایثار: مقدم دانستن دیگری بر خود است چه در مسائل مالی و چه موضوع جان، در صحنه عاشورا نخستین ایثارگر سیدالشهدا بود که حاضر شد فدای دین خدا گردد و رضای او را بر هر چیز برگزید و از مردم نیز خواست کسانی که حاضرند خون خود را در این راه نثار کنند با او همسفر کربلا شوند. اصحاب آن حضرت نیز، هر کدام ایثارگرانه جان فدای امام خویش کردند. خصلت و صفت عاشورایی را کسی دارد که حاضر باشد به خاطر خدا در راه دیگری فداکاری کند و ایثارگری نماید.
3- تکریم انسان: بر خلاف جبهه باطل که به انسان ها به عنوان ابزاری برای تأمین خواسته ها و منافع خویش می نگرند در جبهه حق مومن ارزش و کرامت دارد و کرامتش هم نشأت گرفته از ارزش حق است.
امام حسین (ع) در روز عاشورا به یاران خویش عزت بخشید آنان را باوفاترین یاوران حق نامید خود را به بالین یکایک یاران شهیدش می رساند و سر آنان را بر دامن می گرفت، بین آنان تفاوت قائل نمی شد. هم بر بالین علی اکبر (ع) حاضر شد و هم بر بالین غلام خویش. شخصیت دادن به افراد با ایمان و فداکار در راه خدا و دین، پیام عاشورا است که از رفتار حسین بن علی(ع) آموخته می شود.

4-توکل: داشتن تکیه گاهی قدرتمند و استوار در شداید و حوادث عامل ثبات قدم و نهراسیدن از دشمنان و مشکلات است. امام حسین (ع) با توکل بر خدا این راه را برگزید حتی توکلش بر یاران همراه هم نبود از این رو از آنان نیز خواست که هر که می خواهد بر گردد. با این توکل بود که هیچ پیش آمدی در عزم او خلل وارد نمی کرد.
5- جهاد با نفس: برتر و دشوارتر از جهاد با دشمن بیرونی، مبارزه با تمنیات نفس و کنترل هوای نفسی و خشم و شهوت و حب دنیا و فدا کردن خواسته های خویش در راه خواسته خداست.
در صحنه عاشورا کسانی حضور داشتند که اهل جهاد با نفس بودند و هیچ هوا و هوسی در انگیزه آنان دخیل و شریک نبود. از همین رو بر جاذبه های مال، مقام، شهوت، عافیت و رفاه، ماندن و زیستن، نوشیدن و کامیاب شدن، پیروز شدند درس عاشورا این است که کسانی قدم در میدان مبارزه با دشمن بگذارند که نیت هایشان خالص باشد. هوای نفس نداشته باشند. میل به قدرت طلبی و شهرت و ریاست خواهی و تعلقات دنیوی و محبت دنیا را در وجود خود از بین برده باشند تا بتوانند در خط مبارزه، ثبات قدم و ا استقامت داشته باشند.

6-شجاعت: یعنی انسان در برخورد با سختی ها و خطرها دلی استوار داشته باشد. بیشتر کاربرد این واژه در مسائل مبارزان و جهاد به کار می رود. همه رشادت ها و حماسه آفرینی های میدان جهاد، مدیون دلیری شجاعان در نبرد بوده است. نترسیدن از مرگ یکی از مظاهر آشکار شجاعت است و همین عامل، امام حسین (ع) و یارانش را به نبرد عاشورا کشاند تا حماسه
ای ماندگار بیافریند. شجاعت آنها ریشه در اعتقادشان داشت که به شهادت عشق می ورزیدند. محرم همواره روحیه، شهامت و ظلم ستیزی به مردم می داده است.
7-صبرو استقامت: برای مقابله با فشارهای درونی و بیرونی و غلبه بر مشکلاتش در راه رسیدن به هدف، پایداری و استقامت لازم است بدون صبر در هیچ کاری نمی توان به نتیجه مطلوب رسید. آنچه حماسه کربلا را به اوج ماندگاری و تأثیرگذاری و فتح معنوی رساند روحیه مقاومت امام حسین (ع) و یاران و همراهان او بود و به عنوان یک مقام و خصلت برجسته و ارزشمند به ثبت رسید.
حادثه کربلا آموزگار مقاومت بود و قهرمانان عاشورا الهام دهندگان صبوری و شکیبایی خانواد های شهدا نیز از صبر زینت کبری صبوری آموختند.
8- عزت: چه به عنوان خصلت نبردی یا روحیه جمعی، به معنای مقهور عوامل بیرونی نشدن، شکست ناپذیری، صلابت نفس، کرامت و والایی روح انسان و حفظ شخصیت است.
خاندان حضرت سیدالشهداء نیز عزت آل الله را پس از عاشورا هرچنددر قالب اسارت حفظ کردند و کمترین حذف یا عکس
العمل یا موضع گیری که نشان دهنده ذلت و خواری آن دودمان باشد از خود نشان ندادند.
9- عفاف و حجاب: کرامت انسانی زن، در سایه عفاف او تأمین می شود. حجاب فیزیکی از احکام دینی است که برای حفظ عفت و پاکدامنی زن و نیز حفظ جامعه از آلودگی های اخلاقی تشریع شده است. نهضت عاشورا برای احیای ارزش های دینی بود. در سایه آن حجاب و عفاف زن مسلمان نیز جایگاه خود را یافت و امام حسین (ع) و زینب کبری (س) و دودمان رسالت چه با سخنانشان و چه با عمل خویش یادآور این گوهر ناب گشتند.
10-عمل به تکلیف: مکتبی بودن یک مسلمان را از اینجا می توان شناخت که در همه ابعاد زندگی و کارهای فردی و اجتماعی، نسبت به آن چه وظیفه دینی است متعهد و عامل باشد. حادثه عاشورا نیز یکی از جلوه های عمل به وظیفه بود و تکلیف را هم اقتضای شرایط و شناخت زمینه ها تعیین می کرد؛ البته در چهارچوب کلی دین و معیارهای قرآنی. فریاد یا سکوت، قیام یا قعود امامان نیز تابع همین تکلیف بود.
اینها نشان دهنده آن است که امام خود را بر انجام تکلیف مهیا کرده بوده و نتیجه هر چه باشد راضی بود. این پیام عاشورا برای همه به ویژه آنان که موقعیت ویژه دارند خط دهنده و الگو است یعنی شناخت تکلیف و عمل به آن تکلیف.
11- غیرت: یعنی این که سرشت و طبیعت انسان از مشارکت غیر در امر مورد علاقه اش نفرت داشته باشد که حادثه عاشورا نمایانگر دو غیرت بود. پیروان عاشورا هم
درس عفاف و حجاب را به عنوان غیرت ناموسی از کربلا می آموزند، هم دفاع از مظلوم و نصرت حق و هم مبارزه با باطل و بدعت را به عنوان غیرت دینی از حماسه آفرینان کربلا الهام می گیرند.
12- فتوت و جوانمردی: از خصلت های ارزشمندی است که انسان را به اصول انسانی، شرافت، تعهد و پیمان و رعایت حال درماندگان پای بند می سازد. یاران امام حسین (ع) زیباترین جلوه های جوانمردی و فتوت را در حماسه عاشورا از خود نشان دادند چه با حمایتشان از حق چه با جانبازی در رکاب امام تا شهادت چه در برخورد انسانی با دیگران حتی دشمنان. اباعبداله خود مظهر اعلای فتوت است.
13- مواسات: غمخواری و همدردی و یاری کردن دیگران. در حماسه آفرینان عاشورا این خصلت برجسته به وضوح دیده می شود در مرحله بالاتر به ایثار می رسد. یاران امام نسبت به امام و اصحاب نسبت به یکدیگر این حالت را داشتند و از بذل هیچ چیز مضایقه نداشتند و به این مواسات افتخار می کردند.
14- وفا: پای بندی به عهد و پیمانی است که با کسی می بندیم نشانه صداقت و ایمان انسان و مردانگی و فتوت اوست.
وقتی به صحنه عاشورا می نگریم در یک طرف مظاهر برجسته ای از وفا را می بینیم و در سوی دیگر نمونه های زشتی از عهدشکنی و بی وفایی و نقص پیمان و بیعت و زیر پا گذاشتن تعهدات را.1

1. پیام های عاشورا، جواد محدثی

فصلنامه نجد شماره12پاییز93

صفحات: 1· 2